Ozon tabakasındaki delik arka arkaya 3 yıldır büyüdü ancak bilim adamları endişeli değil

#bilim #haber #fizik #uzay #bilgi

Antarktika’da her yıl oluşan ozon deliği üst üste üç yıl büyüdü. Yaklaşık 10 milyon mil kare (26.4 milyon kilometre kare). Ancak bu büyümeye rağmen, bilim adamları deliğin boyutunun genel olarak hala düşüş eğiliminde olduğunu söylüyor. NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nin baş bilimcisi Paul Newman Associated Press’e verdiği demeçte, “Tüm veriler ozonun iyileşmekte olduğunu söylüyor” dedi.

Ozon deliği ilk olarak 1980’lerin başında gözlemlendi ve en geniş seviyesine ise 2006 yılında ulaştı. 5 Ekim’de zirveye ulaşan bu yılki ozon deliği, 2015’ten bu yana kaydedilen en büyük delik seviyesi oldu. Ancak bilim adamları çok endişeli değil. Newman Associated Press’e verdiği demeçte, “Genel eğilim iyileşme yönünde devam ediyor. Büyüme bu yıl biraz daha kötü olarak devam etti çünkü bu yıl biraz daha soğuktu.” dedi.

Ozon, üç oksijen atomundan oluşur ve atmosferimizin çok azını oluşturur, ancak gezegenimiz üzerinde çok büyük bir etkisi vardır. Dünya üzerinde uzanan battaniye benzeri tabaka, güneşten gelen en zararlı ultraviyole (UV) radyasyonu emerek dünyadaki yaşamı korur. Ozon, stratosferde, Dünya yüzeyinin yaklaşık 9 ila 18 mil (14,5 ila 29 kilometre) üzerinde oluşur. UV radyasyonu, iki oksijen atomundan (O2) oluşan düzenli oksijen moleküllerini böldüğünde oluşur; iki serbest yüzen oksijen atomu daha sonra her biri bir oksijen molekülü ile bağlanır ve üç oksijen atomundan oluşan bir molekül oluşturur.

Bilim adamları, 1980’lerin başında Antarktika üzerinde incelen ozon tabakasını keşfettiler. Ozon, stratosferde doğal olarak oluşturulup yok edilse de , insan kaynaklı kirlilik, ozonu oluşturabileceğinden daha hızlı yok eder. Özellikle, soğutma ve iklimlendirme gibi klor veya brom kullanan teknolojiler, ozonu ürkütücü derecede yüksek oranlarda yok eder. Stratosferde, klor molekülleri ozonla reaksiyona girerek bir klor monoksit molekülü (bir klor atomu ve bir oksijen atomundan oluşur) ve bir O2 molekülü oluşturur. Bu klor monoksit molekülü daha sonra parçalanır ve bu klor atomunu daha fazla ozonla reaksiyona girmesi için serbest bırakır. Çevre Koruma Ajansı’na göre, bir klor atomu 100.000 ozon molekülünü yok edebilir önce klor molekülü atmosferden uzaklaştırılır.

Soğutma ve iklimlendirmede kullanılan kloroflorokarbonlar gibi maddeler, atmosferde uzun süre kalır – bazıları altı aydan uzun – yani bu maddelerden kaynaklanan klor ve diğer kimyasallar ozon tabakasına zarar verebilir.

Soğuk bir stratosfer, klor gibi kimyasalların ozonu parçalaması için tam olarak ihtiyaç duyduğu şeydir. Antarktika’nın kışı boyunca, stratosfer bulutların oluşması için yeterince soğur. Bu bulutları oluşturan buz kristalleri, örneğin klorun ozonla reaksiyona girebileceği bir yüzey sağlar. Eylül ayında bahar yaklaşırken, güneşin UV ışınları bu reaksiyonları hızlanır. Yaz tüm hızıyla devam ederken, stratosfer bulutları buharlaştıracak kadar ısınır ve ozonu tahrip eden kimyasal reaksiyonların gerçekleştiği yüzeyi kaldırır.

Montreal Protokolü gibi küresel anlaşmalar ozon tabakasını incelten maddelerin üretimini ve tüketimini düzenleyerek, ozon deliğinin onarılmasına yardımcı olmuştur ve ozon deliğinin bu yıl artan boyutuna rağmen, bilim adamları genellikle deliğin küçülmekte olduğu konusunda hemfikir.

Bu yılın başlarında Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi, atmosferdeki ozon tabakasını incelten maddelerin %50 oranında azaldığını bildirdi. Rapor ayrıca, bu düşüş eğiliminin devam etmesi halinde ozon tabakasının 2070 yılına kadar tamamen tamir edilebileceğini de kaydetti.

Kaynak: https://www.space.com/earths-ozone-hole-biggest-since-2015-scientists-arent-concerned