{"id":5097,"date":"2022-11-05T23:40:00","date_gmt":"2022-11-05T20:40:00","guid":{"rendered":"https:\/\/astrafizik.com\/?p=5097"},"modified":"2022-11-05T19:38:19","modified_gmt":"2022-11-05T16:38:19","slug":"izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/","title":{"rendered":"\u0130zafiyet Teorisini Anlamak 3. B\u00f6l\u00fcm"},"content":{"rendered":"\n<p>Yaz\u0131m\u0131za ba\u015flamadan \u00f6nce uyaray\u0131m, e\u011fer ilk iki yaz\u0131y\u0131 okumad\u0131ysan\u0131z geriye d\u00f6nerek <a href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-1-bolum\/\">ilk yaz\u0131m\u0131za<\/a> ve <a href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-2-bolum\/\">ikinci yaz\u0131m\u0131za<\/a> buradan ula\u015fman\u0131z\u0131 tavsiye ederim. <\/p>\n\n\n\n<p>\u0130\u015fvi\u00e7re Bern \u015fehrinde ge\u00e7im s\u0131k\u0131nt\u0131lar\u0131yla ba\u015f etmeye ve akademik camiada kendine \u00fcn sa\u011flamaya \u00e7al\u0131\u015fan gen\u00e7 bir patent ofisi memuru vard\u0131. Bu gen\u00e7, kafay\u0131 \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n do\u011fas\u0131na takm\u0131\u015f vaziyetteydi. Buldu\u011fu her f\u0131rsatta ara\u015ft\u0131rmalar ve d\u00fc\u015f\u00fcnce deneyleri yap\u0131yor ve \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n do\u011fas\u0131n\u0131n tam olarak ne oldu\u011funu anlamaya \u00e7al\u0131\u015f\u0131yordu. Kimden bahsetti\u011fimizi biliyorsunuz elbette. <\/p>\n\n\n\n<div id=\"ez-toc-container\" class=\"ez-toc-v2_0_65 counter-hierarchy ez-toc-counter ez-toc-grey ez-toc-container-direction\">\n<div class=\"ez-toc-title-container\">\n<p class=\"ez-toc-title \" >Table of Contents<\/p>\n<span class=\"ez-toc-title-toggle\"><a href=\"#\" class=\"ez-toc-pull-right ez-toc-btn ez-toc-btn-xs ez-toc-btn-default ez-toc-toggle\" aria-label=\"Toggle Table of Content\"><span class=\"ez-toc-js-icon-con\"><span class=\"\"><span class=\"eztoc-hide\" style=\"display:none;\">Toggle<\/span><span class=\"ez-toc-icon-toggle-span\"><svg style=\"fill: #999;color:#999\" xmlns=\"http:\/\/www.w3.org\/2000\/svg\" class=\"list-377408\" width=\"20px\" height=\"20px\" viewBox=\"0 0 24 24\" fill=\"none\"><path d=\"M6 6H4v2h2V6zm14 0H8v2h12V6zM4 11h2v2H4v-2zm16 0H8v2h12v-2zM4 16h2v2H4v-2zm16 0H8v2h12v-2z\" fill=\"currentColor\"><\/path><\/svg><svg style=\"fill: #999;color:#999\" class=\"arrow-unsorted-368013\" xmlns=\"http:\/\/www.w3.org\/2000\/svg\" width=\"10px\" height=\"10px\" viewBox=\"0 0 24 24\" version=\"1.2\" baseProfile=\"tiny\"><path d=\"M18.2 9.3l-6.2-6.3-6.2 6.3c-.2.2-.3.4-.3.7s.1.5.3.7c.2.2.4.3.7.3h11c.3 0 .5-.1.7-.3.2-.2.3-.5.3-.7s-.1-.5-.3-.7zM5.8 14.7l6.2 6.3 6.2-6.3c.2-.2.3-.5.3-.7s-.1-.5-.3-.7c-.2-.2-.4-.3-.7-.3h-11c-.3 0-.5.1-.7.3-.2.2-.3.5-.3.7s.1.5.3.7z\"\/><\/svg><\/span><\/span><\/span><\/a><\/span><\/div>\n<nav><ul class='ez-toc-list ez-toc-list-level-1 ' ><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-1\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#Albert_Einstein\" title=\"Albert Einstein\">Albert Einstein<\/a><\/li><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-2\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#Neydi_Bu_Ozel_Gorelilik\" title=\"Neydi Bu \u00d6zel G\u00f6relilik \">Neydi Bu \u00d6zel G\u00f6relilik <\/a><\/li><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-3\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#Peki_Bu_Ne_Demek\" title=\"Peki Bu Ne Demek? \">Peki Bu Ne Demek? <\/a><\/li><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-4\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#KutleEnerji_EnerjiKutle\" title=\"K\u00fctle=Enerji \/ Enerji=K\u00fctle\">K\u00fctle=Enerji \/ Enerji=K\u00fctle<\/a><\/li><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-5\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#Hadi_Biraz_Hesap_Yapalim\" title=\"Hadi Biraz Hesap Yapal\u0131m \">Hadi Biraz Hesap Yapal\u0131m <\/a><\/li><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-6\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#Minkowski_Uzayi\" title=\"Minkowski Uzay\u0131\">Minkowski Uzay\u0131<\/a><\/li><li class='ez-toc-page-1 ez-toc-heading-level-2'><a class=\"ez-toc-link ez-toc-heading-7\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/izafiyet-teorisini-anlamak-3-bolum\/#Gorelilik_Bunun_Neresinde\" title=\"G\u00f6relilik Bunun Neresinde?\">G\u00f6relilik Bunun Neresinde?<\/a><\/li><\/ul><\/nav><\/div>\n<h2 class=\"wp-block-heading\" id=\"h-albert-einstein\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"Albert_Einstein\"><\/span>Albert Einstein<span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>Einstein kendi hayat \u015fartlar\u0131n\u0131 hi\u00e7e say\u0131yor ve her an\u0131nda e\u015fi Mileva Maric \u0130le ara\u015ft\u0131rma yapmaya ve makale yazmaya, b\u00f6ylece akademik camian\u0131n dikkatini \u00e7ekmeye \u00e7al\u0131\u015f\u0131yordu. \u00dcniversite y\u0131llar\u0131ndaki asi ki\u015fili\u011fi ona \u00f6\u011fretmenleri taraf\u0131ndan arzu etti\u011fi referans imkanlar\u0131n\u0131 sa\u011flamam\u0131\u015ft\u0131 ve bu sebeple bir \u00fcniversite yerine ge\u00e7imini sa\u011flayabilmek i\u00e7in bir arkada\u015f\u0131n\u0131n zorla ayarlad\u0131\u011f\u0131 patent ofisinde memurluk yaparak ge\u00e7iniyordu. <\/p>\n\n\n\n<p>Einstein, <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/isaac-newtonun-hayati-ve-bilim-dunyasina-katkilarina-genel-bakis\/\" title=\"Newton\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Newton<\/a>&#8216;un teori ve kuramlar\u0131n\u0131 \u00e7ok iyi biliyordu ve Newton&#8217;un \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131 bir par\u00e7ac\u0131k olarak kabul etti\u011fini de biliyordu. Einstein da <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/isaac-newtonun-hayati-ve-bilim-dunyasina-katkilarina-genel-bakis\/\" title=\"Newton\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Newton<\/a> gibi \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n bir par\u00e7ac\u0131k oldu\u011fu ve tanecikli bir yap\u0131s\u0131 oldu\u011fu kanaatindeydi. \u00c7\u00fcnk\u00fc yapt\u0131\u011f\u0131 \u00e7al\u0131\u015fmalar Thomas Young&#8217;\u0131n yapm\u0131\u015f oldu\u011fu &#8220;\u00c7ift Yar\u0131k&#8221; deneyinin bulgular\u0131 ile tam olarak \u00f6rt\u00fc\u015fm\u00fcyordu. Zira &#8220;\u00c7ift Yar\u0131k Deneyi&#8221; sonu\u00e7lar\u0131 \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n par\u00e7ac\u0131k de\u011fil asl\u0131nda ses gibi bir dalga oldu\u011funu g\u00f6stermekteydi. Ancak \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n dalga olarak kabul edilmesi Einstein baz\u0131 deney ve g\u00f6zlemleri ile uyu\u015fmamaktayd\u0131. \u00c7al\u0131\u015fmalar\u0131n\u0131n tamam\u0131n\u0131 \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n par\u00e7ac\u0131k oldu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fcncesi \u00fcst\u00fcne in\u015fa etti. 1921 y\u0131l\u0131nda Nobel \u00d6d\u00fcl\u00fc almas\u0131n\u0131 sa\u011flayan &#8220;Fotoelektrik Etki&#8221; \u00e7al\u0131\u015fmas\u0131 ise bunun bir yans\u0131mas\u0131yd\u0131. <\/p>\n\n\n\n<p>Thomas Young Deneyine g\u00f6re iki bo\u015f \u00e7izgiden ge\u00e7irilen fotonlar arka perdede iki \u00e7izgi olu\u015fturmaktansa giri\u015fim ve k\u0131r\u0131n\u0131m desenleri olu\u015fturmaktad\u0131r ve bu da \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n bir dalga oldu\u011funun ispat\u0131 olarak g\u00f6r\u00fclmektedir. Bu arada isteyenler buradan \u00e7ift yar\u0131k deneyi sim\u00fclasyonuna ula\u015fabilirler, bilgisayar kullanman\u0131z\u0131 tavsiye ederim. <\/p>\n\n\n\n<p>\u0130lerleyen zamanlarda bu deneyler tekrarland\u0131\u011f\u0131nda ise \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n ya da elektron ve foton gibi par\u00e7ac\u0131klar\u0131n baz\u0131 durumlarda \u00e7ift \u00e7izigi -yani par\u00e7ac\u0131k- ve baz\u0131 durumlarda birden \u00e7ok \u00e7izgi yani giri\u015fim ve k\u0131r\u0131n\u0131m deseni \u00e7\u0131kard\u0131\u011f\u0131 g\u00f6r\u00fclm\u00fc\u015ft\u00fcr. Bu da asl\u0131nda \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n hem dalga hem de par\u00e7a\u00e7\u0131k oldu\u011funun ispat\u0131d\u0131r. Burada k\u0131saca \u015funu belirtmeliyiz, \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n do\u011fas\u0131 asl\u0131nda bu fikirlerin \u00e7ok daha \u00fcst\u00fcndeydi, Ne Thomas Young ne de Einstein bu konu da tamamen hakl\u0131yd\u0131. \u0130lerleyen zamanlarda \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n hem dalga hem de par\u00e7ac\u0131k oldu\u011fu ve bu iki \u00f6zelli\u011fe ayn\u0131 anda sahip oldu\u011fu ger\u00e7e\u011fi anla\u015f\u0131lacakt\u0131. Bunun anla\u015f\u0131lmas\u0131nda \u00f6zellikle Einstein&#8217;in yak\u0131n arkada\u015f\u0131 Max Planck&#8217;\u0131n &#8220;Kara Cisim I\u015f\u0131mas\u0131&#8221; teorisi b\u00fcy\u00fck bir etkiye sahipti.<\/p>\n\n\n\n<p>Her neyse bu b\u00f6l\u00fcm\u00fc uzatmayaca\u011f\u0131m \u00e7\u00fcnk\u00fc \u0131\u015f\u0131k i\u00e7in ayr\u0131 bir yaz\u0131 yazmak zorunday\u0131m. I\u015f\u0131k t\u00fcm fizik alan\u0131 i\u00e7erisinde belki de en \u00f6nemli konudur ve maalesef bu yaz\u0131ya s\u0131\u011fmayacak kadar uzun ve k\u0131ymetlidir. <\/p>\n\n\n\n<h2 class=\"wp-block-heading\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"Neydi_Bu_Ozel_Gorelilik\"><\/span>Neydi Bu \u00d6zel G\u00f6relilik <span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>1905 y\u0131l\u0131nda Einstein 4 \u00e7\u0131lg\u0131n makale yay\u0131nlam\u0131\u015f ve her biriyle de bilim camias\u0131n\u0131 sarsm\u0131\u015ft\u0131. 1905 y\u0131l\u0131 Einstein&#8217;\u0131n en \u00fcretken oldu\u011fu ve hayat\u0131n\u0131n geri kalan k\u0131sm\u0131nda bir \u00e7ok fikrini \u00fcst\u00fcne bina etti\u011fi temel y\u0131l\u0131 olmu\u015ftur. 1905&#8217;te <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/albert-einstein-kimdir\/\" title=\"Albert Einstein\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Albert Einstein<\/a> taraf\u0131ndan\u00a0Annalen der Physik\u00a0dergisinde, &#8220;Hareketli cisimlerin elektrodinami\u011fi \u00fczerine&#8221; isimli makalenin ikinci sayfas\u0131nda a\u00e7\u0131klanan ve ard\u0131ndan be\u015finci sayfas\u0131ndaki &#8220;bir cismin at\u0131ll\u0131\u011f\u0131 enerji i\u00e7eri\u011fi ile ba\u011flant\u0131l\u0131 olabilir mi?&#8221; ba\u015fl\u0131kl\u0131 makalesinin peki\u015ftirilmesiyle ortaya \u00e7\u0131km\u0131\u015ft\u0131r. <\/p>\n\n\n<div class=\"wp-block-image\">\n<figure class=\"aligncenter size-large\"><img decoding=\"async\" src=\"https:\/\/i0.wp.com\/www.muhendisbeyinler.net\/wp-content\/uploads\/2014\/12\/emc%C2%B2-nedir.jpg?w=696&#038;ssl=1\" alt=\"\" title=\"\" data-recalc-dims=\"1\"><\/figure><\/div>\n\n\n<p>Teoriye g\u00f6re b\u00fct\u00fcn varl\u0131klar ve varl\u0131\u011f\u0131n fizik\u00ee olaylar\u0131 izafidir.&nbsp;<a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/zaman-nedir\/\" title=\"Zaman\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Zaman<\/a>,&nbsp;mekan,&nbsp;hareket, birbirlerinden ba\u011f\u0131ms\u0131z de\u011fildirler. Aksine bunlar\u0131n hepsi birbirine ba\u011fl\u0131 izaf\u00ee olaylard\u0131r. Cisim zamanla, zaman cisimle, mekan hare\u00adketle, hareket mekanla ve dolay\u0131s\u0131yla hepsinin birbiriyle ba\u011flant\u0131l\u0131 oldu\u011funu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcr. <\/p>\n\n\n\n<h2 class=\"wp-block-heading\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"Peki_Bu_Ne_Demek\"><\/span>Peki Bu Ne Demek? <span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>Art\u0131k g\u00f6relilik sular\u0131nday\u0131z arkada\u015flar. Einstein&#8217;e kadar <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/astronomi-ve-uzay\/kozmoloji\/evren-nasil-yaratildi\/\" title=\"evren\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">evren<\/a> 3 boyutlu kabul edilirdi. 3 fiziksel boyut mevcuttu ve zaman fakt\u00f6r\u00fc bu 3 boyutun tamamen d\u0131\u015f\u0131ndayd\u0131. \u00c7\u00fcnk\u00fc Newton&#8217;dan beri zaman mutlakt\u0131. Evrenin her yerinde zaman i\u00e7in ayn\u0131 andal\u0131k mevcuttu. Yani bu \u015fu demek, Einstein&#8217;e kadar evrenin bir h\u0131z s\u0131n\u0131r\u0131 oldu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmemekteydi. Zaman mutlakt\u0131 ve her g\u00f6zlemci i\u00e7in ve her uzakl\u0131k i\u00e7in ayn\u0131 zaman mevcut idi. Yani <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/soylesi-kosesi\/soylesi-kosesi-mars-hakkinda-bir-sohbet\/\" title=\"Mars\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Mars<\/a>&#8216;taki Perseverance Rover\u0131na g\u00f6nderdi\u011finiz bir sinyal 15 dk sonra de\u011fil hemen Marsa ula\u015fabilir ya da \u015fu an Mars&#8217;\u0131n 15 dk \u00f6nce ki halini de\u011fil \u015fu an ki halini g\u00f6r\u00fcyor olmam\u0131z gerekirdi. (Nas\u0131l yani \u015fu an Mars&#8217;\u0131n 15 dk \u00f6nceki halini mi g\u00f6r\u00fcyoruz? EVET, Al\u0131n size izafiyet)<\/p>\n\n\n\n<p>Ancak Einstein, Evrenin bir h\u0131z\u0131 s\u0131n\u0131r\u0131n\u0131n oldu\u011funu ve bu s\u0131n\u0131r\u0131n \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131 oldu\u011funu ortaya koydu. Bu da \u015fu anlama geliyordu, evrende hi\u00e7 bir \u015fey \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131ndan daha h\u0131zl\u0131 iletilemez, daha h\u0131zl\u0131 payla\u015f\u0131lamaz ve g\u00f6r\u00fclemezdi. Dahas\u0131 Einstein bunu sadece \u0131\u015f\u0131k i\u00e7in s\u00f6ylemiyordu, k\u00fctlesiz t\u00fcm par\u00e7ac\u0131klar i\u00e7in ayn\u0131 \u015feyi s\u00f6yl\u00fcyordu. K\u00fctlesiz t\u00fcm par\u00e7ac\u0131klar\u0131n \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131yla hareket etti\u011fini ortaya koyuyordu. <\/p>\n\n\n\n<h2 class=\"wp-block-heading\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"KutleEnerji_EnerjiKutle\"><\/span>K\u00fctle=Enerji \/ Enerji=K\u00fctle<span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>Nihayet Einstein evrenin en \u00f6nemli s\u0131rlar\u0131ndan birini ortaya \u00e7\u0131kard\u0131. Demokritos her ne kadar ispat edemese de onun zaman\u0131ndan beri maddenin yap\u0131 ta\u015f\u0131 olarak g\u00f6zle g\u00f6r\u00fclemeyen bir par\u00e7ac\u0131k denizi i\u00e7erisinde ya\u015fad\u0131\u011f\u0131m\u0131z ve bu par\u00e7ac\u0131klar\u0131n kendi t\u00fcrlerine has gruplar olu\u015fturarak varl\u0131\u011f\u0131 meydana getirdi\u011fi d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmekteydi. Neyse ki taramal\u0131 t\u00fcnelleme mikroskobu \u00e7\u0131kt\u0131 ve neyin ne oldu\u011fu anla\u015f\u0131ld\u0131. \u00d6\u011frendik ki her \u015fey atom denen par\u00e7ac\u0131klardan meydana geliyor imi\u015f. (Bug\u00fcn atomlardan milyonlarca kat daha k\u00fc\u00e7\u00fck par\u00e7ac\u0131klar\u0131n varl\u0131\u011f\u0131n\u0131 biliyoruz, bir k\u0131sm\u0131n\u0131 bulduk, bir k\u0131sm\u0131n\u0131 ise aramaya devam ediyoruz.) <\/p>\n\n\n<div class=\"wp-block-image\">\n<figure class=\"aligncenter size-large is-resized\"><img loading=\"lazy\" decoding=\"async\" src=\"https:\/\/i0.wp.com\/st.depositphotos.com\/3409541\/4786\/i\/600\/depositphotos_47862935-stock-photo-mass-energy-equation.jpg?resize=570%2C380&#038;ssl=1\" alt=\"\" width=\"570\" height=\"380\" title=\"\" data-recalc-dims=\"1\"><\/figure><\/div>\n\n\n<p>\u0130\u015fte bu atom dedi\u011fimiz par\u00e7ac\u0131klar\u0131n yap\u0131lan deney ve incelemeler sonucunda \u00e7ok ama \u00e7ok muazzam oranlarda bir enerji i\u00e7erdi\u011fi ger\u00e7e\u011fi ortaya \u00e7\u0131kt\u0131. \u0130\u015fte o zaman Einstein \u015funu fark etti. E\u011fer atomlar bu enerjiyi i\u00e7eriyorsa o halde maddenin tamam\u0131, da\u011f, ta\u015f, insan, y\u0131ld\u0131z, u\u00e7ak fark etmeksizin her \u015fey bu muazzam g\u00fcc\u00fc bar\u0131nd\u0131r\u0131yor olmal\u0131yd\u0131 \u00e7\u00fcnk\u00fc her \u015fey atomlardan olu\u015fuyordu. \u0130\u015fte o zaman Einstein <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/astronomi-ve-uzay\/gezegen-bilimi\/dunya-hakkinda-bilinmesi-gerekenler\/\" title=\"D\u00fcnya\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">D\u00fcnya<\/a>&#8216;y\u0131 sarsacak me\u015fhur form\u00fcl\u00fc yani E=mc2 form\u00fcl\u00fcn\u00fc buldu. Asl\u0131nda form\u00fcl\u00fcn ilk hali c2\/m=E \u015feklinde idi. Asl\u0131nda bir \u00f6nemi yoktu \u00e7\u00fcnk\u00fc madde enerjiydi ve enerji de madde idi. <\/p>\n\n\n\n<p>\u0130\u015fte bu form\u00fcl sayesinde bug\u00fcn N\u00fckleer santrallerde enerji \u00fcretiminden tutun, bir y\u0131ld\u0131z\u0131n n\u00fckleer f\u00fczyon sonras\u0131 \u00f6mr\u00fcn\u00fc ne zaman tamamlayaca\u011f\u0131na, ya da bir gram uranyumdan ne kadar elektirik \u00fcretilece\u011fine ya da Hiro\u015fima ve Nagazike&#8217;ye at\u0131lacak bir n\u00fckleer bomban\u0131n ka\u00e7 kilotonluk bir patlama etkisi yarataca\u011f\u0131na kadar her \u015feyi hesaplamaya ve bunlar\u0131 icra etmeye yar\u0131yordu. <\/p>\n\n\n\n<h2 class=\"wp-block-heading\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"Hadi_Biraz_Hesap_Yapalim\"><\/span>Hadi Biraz Hesap Yapal\u0131m <span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>E=Enerji, m=mass yani k\u00fctle ve c2 ise \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131n\u0131n karesini ifade eder. Enerji ve k\u00fctleyi anlad\u0131k ama bu \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131n\u0131n karesi nedir? Sonu\u00e7ta \u0131\u015f\u0131ktan h\u0131zl\u0131 bir \u015fey yok, bu durumda \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131 kendinden h\u0131zl\u0131 bir de\u011fere \u00e7\u0131karman\u0131n anlam\u0131 nedir ki diye d\u00fc\u015f\u00fcnebilirsiniz. Ama asl\u0131nda bu sadece bir d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm fonksiyonudur. E=mc2 form\u00fcl\u00fc bize bir maddeden elde edilecek enerji m\u00fcktar\u0131n\u0131 &#8220;Joule&#8221; t\u00fcr\u00fcnden ifade etmeye yarar.<\/p>\n\n\n\n<p>Joule bir enerji birimidir t\u0131pk\u0131 km ya da kg gibi standart bir SI birimidir. 10 metreyi cm&#8217;ye \u00e7evirirken nas\u0131l 10 \u00fczeri 3 yani 1000 cm d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm\u00fcn\u00fc kullan\u0131yorsak maddeden \u00e7\u0131kan enerjiyi Joule \u00e7evirirken de c2 sabitini kullan\u0131yoruz. Yoksa c2 i\u00e7in \u00f6yle garip senaryolar yazmaya gerek yok. <\/p>\n\n\n\n<p>A\u015fa\u011f\u0131daki hesab\u0131 bo\u015f bo\u015f tak\u0131ld\u0131\u011f\u0131m bir g\u00fcn yapm\u0131\u015ft\u0131m. Biliyorsunuz ki insan v\u00fccudu da bir madde ve dolay\u0131s\u0131yla bir k\u00fctledir. 70 kiloluk bir insan v\u00fccudu e\u011fer kay\u0131ps\u0131z bir \u015fekilde enerjiye d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcr\u00fclebilseydi \u015f\u00f6yle bir hesap ve sonu\u00e7 ile kar\u015f\u0131la\u015facakt\u0131k. Hadi beraber hesaplayal\u0131m. Neydi form\u00fcl? E=mc2 form\u00fcl\u00fcn\u00fc kullanarak yazmaya \u00e7al\u0131\u015fal\u0131m. <\/p>\n\n\n\n<p>70kg x 299792458 x 299792458= 629128625115772300 joule eder sonucumuz. \u015eimdi bu joule birimi olan miktar\u0131 watt cinsinden terrawatt \u015feklinde yazarsak bu da 1747,5 tw\/h yapar. T\u00fcrkiye&#8217;nin 2017 y\u0131l\u0131 enerji t\u00fcketimi 0,29 tw\/h. G\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcn\u00fcz gibi elde devasa bir enerji miktar\u0131 mevcut. Tabi bu o kadar kolay bir i\u015f de\u011fil. Ama\u00e7 burada sadece bir \u00f6rnekleme yapmakt\u0131. \u0130nsan v\u00fccudunu enerjiye d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcrmek \u00fcrk\u00fcn\u00e7 geldiyse 70 kiloluk bir kaya par\u00e7as\u0131 da d\u00fc\u015f\u00fcnebilirsiniz ya da uranyum, hi\u00e7 fark etmez. Peki o zaman neden n\u00fckleer santrallerde uranyum yerine insan v\u00fccudu ya da kaya kullan\u0131lm\u0131yor. \u00c7\u00fcnk\u00fc uranyum gibi karars\u0131z, a\u011f\u0131r ve atom numaras\u0131 y\u00fcksek bir atomu par\u00e7alamak \u00e7ok ama \u00e7ok daha kolay.<\/p>\n\n\n\n<p>N\u00fckleer Fisyon (F\u00fczyon ile kar\u0131\u015ft\u0131rmay\u0131n l\u00fctfen) ile ilgili ileride bir yaz\u0131 yazaca\u011f\u0131m. Ama \u015fimdilik uranyum gibi atom numaras\u0131 daha b\u00fcy\u00fck atomlar\u0131n par\u00e7alanmaya ve enerji elde etmeye daha m\u00fcsait olduklar\u0131n\u0131 bilin yeter. <\/p>\n\n\n\n<h2 class=\"wp-block-heading\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"Minkowski_Uzayi\"><\/span>Minkowski Uzay\u0131<span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>Zaman ancak hareketle, cisim hareketle, hareket cisimle vard\u0131r. O halde; cisim, hareket ve zamandan birinin di\u011ferine bir \u00f6nceli\u011fi ya da \u00fcst\u00fcnl\u00fc\u011f\u00fc yoktur. Bu ifadeler Einstein&#8217;\u0131n kendisine aittir. Buna g\u00f6re evren &#8220;Minkowski Uzay\u0131n&#8221;da oldu\u011fu gibi 3 de\u011fil 4 boyutlu olmal\u0131d\u0131r. 3 boyutun yan\u0131na 4. olarak zaman da bir boyut \u015feklinde eklenmelidir. \u00c7\u00fcnk\u00fc boyutlar zamandan ba\u011f\u0131ms\u0131z d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclemez. <\/p>\n\n\n<div class=\"wp-block-image\">\n<figure class=\"aligncenter size-large is-resized\"><img loading=\"lazy\" decoding=\"async\" src=\"https:\/\/i0.wp.com\/www.matematiksel.org\/wp-content\/uploads\/2021\/01\/Minkowski-space.jpg?resize=627%2C373&#038;ssl=1\" alt=\"\" width=\"627\" height=\"373\" title=\"\" data-recalc-dims=\"1\"><\/figure><\/div>\n\n\n<p>L\u00fctfen g\u00f6zlerinizi kapat\u0131n ve benimle birlikte hayal edin. D\u00f6rt duvar\u0131 camdan yap\u0131lm\u0131\u015f 3 metre k\u00fcpl\u00fck bir odam\u0131z var. Bu odan\u0131n i\u00e7inde u\u00e7an bir ku\u015f mevcut. Sinan YAVUZ, yani ben odan\u0131n d\u0131\u015f\u0131ndan cam duvarlar\u0131n ard\u0131ndan ku\u015fu g\u00f6zlemliyorum. Tam bu esnada siz de telefon ile beni arayarak ku\u015fun odan\u0131n tam olarak neresinde oldu\u011fu gibi sa\u00e7ma bir soru soruyorsunuz. Ben de i\u015fsizim ya size x,y ve z koordinatlar\u0131nda ku\u015fun bulundu\u011fu konumu s\u00f6yl\u00fcyorum. Ku\u015f x=150cm y=150 cm ve z= 250 cm noktas\u0131nda diye koordinat vererek ku\u015fun tam olarak bulundu\u011fu konumu veriyorum. Peki sizce bu anlat\u0131mda bir sorun yok mu? Evet en \u00f6nemli sorunun cevab\u0131 eksik. Ku\u015f ne zaman x=150 y=150 ve z=250 koordinatlar\u0131nda idi ve \u015fu anda hangi koordinatlarda. G\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcn\u00fcz gibi zaman bilgisini vermeden koordinat bilgisi vermek bir \u015fey ifade etmiyor. \u00c7\u00fcnk\u00fc zaman da evrenin yap\u0131sal olarak ba\u011fl\u0131 oldu\u011fu bir boyuttur. \u0130\u015fte bu sebeple Einstein: &#8220;Zaman ancak hareketle, cisim hareketle, hareket cisimle vard\u0131r. O halde; cisim, hareket ve zamandan birinin di\u011ferine bir \u00f6nceli\u011fi yoktur.&#8221; ifadelerini kullan\u0131r. <\/p>\n\n\n\n<h2 class=\"wp-block-heading\"><span class=\"ez-toc-section\" id=\"Gorelilik_Bunun_Neresinde\"><\/span>G\u00f6relilik Bunun Neresinde?<span class=\"ez-toc-section-end\"><\/span><\/h2>\n\n\n\n<p>\u0130\u015fte Einstein bu teori ile <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/astronomi-ve-uzay\/karman-cizgisi-uzay-nerede-baslar\/\" title=\"uzay\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">uzay<\/a>-zaman yap\u0131s\u0131n\u0131n 4 boyutlu bir yap\u0131 oldu\u011funu ortaya koydu ve bu yap\u0131 i\u00e7indeki en y\u00fcksek h\u0131z \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131 idi. I\u015f\u0131k h\u0131z\u0131 s\u0131n\u0131rl\u0131 idi. I\u015f\u0131k h\u0131z\u0131 s\u0131n\u0131rl\u0131 oldu\u011fu i\u00e7in de zaman her yerde ayn\u0131 anda olamazd\u0131. Ve \u015fu prensipler ortaya \u00e7\u0131kt\u0131. <\/p>\n\n\n\n<ul>\n<li>Cisimler h\u0131zland\u0131k\u00e7a zaman cisim i\u00e7in daha yava\u015f akmaya ba\u015flayacakt\u0131r, \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131na ula\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda zaman durmal\u0131d\u0131r.<\/li>\n\n\n\n<li>Cisimler h\u0131zland\u0131k\u00e7a k\u00fctlelerinin bir k\u0131sm\u0131 kinetik enerjiye d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcr, dura\u011fan k\u00fctleye sahip cisimler hi\u00e7bir zaman \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131na eri\u015femeyeceklerdir.<\/li>\n\n\n\n<li>Cisimler h\u0131zland\u0131k\u00e7a hareket do\u011frultusundaki boylar\u0131 k\u0131salmaya u\u011frayacakt\u0131r.<\/li>\n\n\n\n<li>Hi\u00e7bir cisim \u0131\u015f\u0131k h\u0131z\u0131ndan h\u0131zl\u0131 gidemez. <\/li>\n<\/ul>\n\n\n\n<p>\u00d6zel g\u00f6relilik teoremi, uzakl\u0131\u011f\u0131n ve zaman\u0131n g\u00f6zlemciye ba\u011fl\u0131 olarak de\u011fi\u015febilece\u011fini ifade ederek&nbsp;Newton&#8217;\u0131n mutlak uzay-zaman kavram\u0131n\u0131 anlams\u0131zla\u015ft\u0131r\u0131r. Uzay ve zaman g\u00f6zlemciye ba\u011fl\u0131 olarak farkl\u0131 alg\u0131lanabilir. Ama Einstein&#8217;\u0131n da t\u0131pk\u0131 <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/isaac-newtonun-hayati-ve-bilim-dunyasina-katkilarina-genel-bakis\/\" title=\"Newton\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Newton<\/a>&#8216;un Merk\u00fcr sorunu gibi koca bir sorunu vard\u0131. Einstein&#8217;\u0131n bu form\u00fcllerinin hepsi eylemsizlik ko\u015fullar\u0131nda ge\u00e7erliydi. Eylemsizlikten daha \u00f6nce bahsettik. Ancak Evren her zaman eylemsiz de\u011fildi do\u011fada ivmeli hareket de vard\u0131 ve Einstein&#8217;\u0131n bu form\u00fcl\u00fc Eylemsizlik durumlar\u0131nda \u00e7al\u0131\u015fmaktayd\u0131. Zaten bu sebeple teori hep &#8220;\u00d6zel G\u00f6relilik&#8221; diye an\u0131ld\u0131 \u00e7\u00fcnk\u00fc genel ve kapsaml\u0131 bir \u00e7\u00f6z\u00fcm ve yakla\u015f\u0131m ortaya koyam\u0131yordu sadece belli ve \u00f6zel bir durumda (eylemsizlik) anlaml\u0131yd\u0131. Bu durum Einstein&#8217;\u0131 deli ediyordu. Do\u011fru soru \u015fuydu hani <a class=\"wpil_keyword_link\" href=\"https:\/\/astrafizik.com\/tr\/bilim\/fizik\/isaac-newtonun-hayati-ve-bilim-dunyasina-katkilarina-genel-bakis\/\" title=\"Newton\" data-wpil-keyword-link=\"linked\">Newton<\/a>&#8216;un s\u00fcrekli sordu\u011fu ama bir t\u00fcrl\u00fc cevap bulamad\u0131\u011f\u0131. &#8220;Gezegenlerin aras\u0131nda g\u00f6r\u00fcnmez halat gibi olup onlar\u0131 bir birine ba\u011flayan \u015fey nedir?&#8221; Bu sorunun cevab\u0131 tam 10 y\u0131l sonra 1915 y\u0131l\u0131nda bulunacak ve yer yerinden oynayacakt\u0131.<\/p>\n\n\n\n<p>Devam edecek\u2026 <\/p>\n\n\n\n<p>Bu yaz\u0131 Astraphysic.com sitesine ait \u00f6zg\u00fcn bir i\u00e7eriktir ve bu sebeple m\u00fclkiyeti yazara ve temsil etti\u011fi siteye aittir. Astraphysic.com ve yazar Sinan YAVUZ referans g\u00f6sterilmek ko\u015fuluyla kullan\u0131m\u0131na izin verilmi\u015ftir. Yazar: Sinan YAVUZ<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"<p>Yaz\u0131m\u0131za ba\u015flamadan \u00f6nce uyaray\u0131m, e\u011fer ilk iki yaz\u0131y\u0131 okumad\u0131ysan\u0131z geriye d\u00f6nerek ilk yaz\u0131m\u0131za ve ikinci yaz\u0131m\u0131za buradan ula\u015fman\u0131z\u0131 tavsiye ederim. \u0130\u015fvi\u00e7re Bern \u015fehrinde ge\u00e7im s\u0131k\u0131nt\u0131lar\u0131yla ba\u015f etmeye ve akademik camiada kendine \u00fcn sa\u011flamaya \u00e7al\u0131\u015fan gen\u00e7 bir patent ofisi memuru vard\u0131. Bu gen\u00e7, kafay\u0131 \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n do\u011fas\u0131na takm\u0131\u015f vaziyetteydi. Buldu\u011fu her f\u0131rsatta ara\u015ft\u0131rmalar ve d\u00fc\u015f\u00fcnce deneyleri yap\u0131yor [&hellip;]<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":5135,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"jetpack_post_was_ever_published":false,"tdm_status":"","tdm_grid_status":"","_jetpack_newsletter_access":"","_jetpack_dont_email_post_to_subs":false,"_jetpack_newsletter_tier_id":0,"_jetpack_memberships_contains_paywalled_content":false,"_jetpack_memberships_contains_paid_content":false,"footnotes":"","jetpack_publicize_message":"","jetpack_publicize_feature_enabled":true,"jetpack_social_post_already_shared":true,"jetpack_social_options":{"image_generator_settings":{"template":"highway","enabled":false}}},"categories":[10],"tags":[],"jetpack_publicize_connections":[],"jetpack_sharing_enabled":true,"jetpack_featured_media_url":"https:\/\/i0.wp.com\/astrafizik.com\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/b3fee0e3048dde18c3446a2a10a28cd2.webp?fit=1246%2C701&ssl=1","amp_enabled":true,"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/5097"}],"collection":[{"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=5097"}],"version-history":[{"count":0,"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/5097\/revisions"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/media\/5135"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=5097"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=5097"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/astrafizik.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=5097"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}