NASA’nın IXPE’si İnanılmaz Kozmik Patlama Sonrasını Gözlemliyor
NASA’nın Fermi Gama Işını Uzay Teleskobu ve Neil Gehrels Swift Gözlemevi 9 Ekim 2022 tarihinde uzayın derinliklerinden gelen yüksek enerjili bir ışık patlaması tespit etti. Işık, GRB 221009A olarak adlandırılan ve bilinen en parlak ışıklar arasında yer alan gama ışını patlaması olarak adlandırılan güçlü bir patlamadan geliyordu. Dünyanın dört bir yanındaki gökbilimciler teleskoplarını hızla patlama sonrasına çevirdi.
Maryland Baltimore County Üniversitesi ve NASA’nın Greenbelt, Maryland’deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nde doktora sonrası araştırma görevlisi olan Michela Negro daha iyi bir yerde olamazdı. Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde gama ışını astronomlarının bir araya geldiği 10. Fermi Sempozyumu’na katılıyordu. İki meslektaşını yanına aldı ve Imaging X-ray Polarimetry Explorer (IXPE) ile polarize X-ışınlarını yakalamanın mümkün olup olmadığını görmek için hesap yapmaya başladı.
Gama ışını patlamaları (GRB’ler) öngörülemez ve kısa sürelidir. IXPE bilim ekibi bir tane gözlemlemeyi planlamamıştı, ancak bu patlama eşsiz bir fırsat yarattı. Ve hızlı bir geri dönüş şarttı.
IXPE’nin patlamayı gözlemlemesine liderlik eden Negro, “Bazı umut verici rakamlar aldık, bu yüzden bir fırsat hedefi talebi gönderdik” dedi. Bu süreç, ekibin uzun vadeli planını kesintiye uğratarak yüksek ilgi alanına sahip, zaman açısından kritik kaynakları yeniden hedeflemesine olanak tanıyor.
“Negro sözlerine şöyle devam etti: “Talepte, teleskobu neden o yöne çevirmek istediğinizi ve neden bu kadar çabuk olduğunu gerekçelendirmeniz gerekir.” Biz de sadece ‘Ya şimdi ya hiç’ dedik.”
IXPE gibi uzay tabanlı teleskoplar için planlanmamış bir hedefi gözlemlemek kulağa geldiği kadar basit değildir. NASA’nın Alabama’daki Marshall Uzay Uçuş Merkezi’ndeki IXPE bilim operasyonları ekibi, Colorado’daki Ball Aerospace’teki görev operasyonları yöneticisi ve Colorado Boulder Üniversitesi Atmosferik ve Uzay Fiziği Laboratuvarı’ndaki görev operasyonları ekibi arasında çok fazla koordinasyon gerekiyor.
IXPE’nin Marshall’daki proje yöneticisi Amy Walden, “Talebin bize ulaşmasından hedefi gözlemlemeye kadar geçen süre yaklaşık 36 saatti” dedi. “Ekip gerçekten harika bir iş çıkardı. Bunun inanılmaz bir fırsat olduğunun farkındaydılar, bu yüzden herkes olabildiğince hızlı çalışıyordu.”
Stephen Lesage da etkinlikten haberdar olduğunda her şeyi bıraktı. Lesage, Huntsville’deki Alabama Üniversitesi’nde yüksek lisans araştırma görevlisi ve Fermi Gama Işını Patlaması Monitörü (GBM) ekibi üyesi.
Lesage, “Major League Soccer maçı için Atlanta’daydım, ancak telefonum sürekli bildirimlerle titriyordu, bu yüzden büyük bir şey olduğunu biliyordum” dedi. “Otel odama geri döndüm ve gece 3’e kadar köşedeki masada oturup bunun üzerinde çalıştım. Ama iş bittiğinde bile uyuyamadım, çok heyecanlıydım.”
Sagitta takımyıldızı yönünden gelen sinyal, Dünya‘ya ulaşmak için tahminen 1,9 milyar ışık yılı yol kat etmişti. Gökbilimciler bunun, kendi kütleçekimi altında çöken büyük bir yıldızın kalbinde oluşan yeni bir kara deliğin doğum çığlığı olabileceğini düşünüyor. Bu koşullarda, yeni oluşan bir kara delik, ışık hızına yakın hızda hareket eden güçlü parçacık jetlerini harekete geçirir. Jetler yıldızı delip geçerek uzaya doğru akarken X-ışınları ve gama ışınları yayar.
Bu eski patlamadan gelen ışık, yıldızların çöküşü, bir kara deliğin doğuşu, ışık hızına yakın maddenin davranışı ve etkileşimi, uzak bir galaksideki koşullar ve çok daha fazlası hakkında yeni bilgiler getiriyor. Bu kadar parlak bir başka GRB on yıllar boyunca ortaya çıkmayabilir.
Negro, “Böyle bir olayın benim hayatım boyunca bir daha gerçekleşmeyeceğine inanıyorum” dedi.
Marshall’daki GBM Baş Araştırmacısı Colleen Wilson-Hodge, “Bir önceki rekor sahibi GRB 130427A’dan en az 10 kat daha parlaktı” dedi. Ayrıca bilim insanlarının patlamadan sonra alışılmadık derecede parlak ve uzun süreli bir parıltı gözlemlediklerini de belirtti.
Bilim insanları halen bu verileri analiz ediyor ve gözlemlerin ne anlama geldiğine dair sonuçlar çıkarıyor. Walden için IXPE’nin bir rol oynadığını görmek heyecan vericiydi.
“IXPE bunun için var: X-ışını kutuplaşmasını araştırmak için benzersiz bir donanıma sahibiz” dedi. “GRB 221009A muhtemelen görev ömrümüz boyunca bir tanesini görüntülemek için tek şansımızdı.”
IXPE, NASA ve İtalyan Uzay Ajansı arasında bir ortaklıktır.
Bu yazı Astrafizik.com tarafından Türkçeye aktarılmış olup yazının aslı scitechdaily.com sitesine aittir, orijinaline mümkün olduğunca sadık kalmak koşuluyla dilimize çevirilmis olsa da editoryal tarafından katkılarda bulunulmuştur. Bu sebeple Astrafizik.com içerik izinlerine tabidir. Astrafizik.com referans gösterilmek koşuluyla 3. tarafların kullanımına izin verilmiştir.
