Large Hadron Collider
Bilim tarihinin en sansasyonel icadlarından biri Cern’de bulunan LHC (Large Hadron Collider) yani Büyük Hadron Çarpıştırıcısı olsa gerek. Hakkında her ne kadar fantezi, bilim-kurgu ya da komplo teorisi tadında ilginç haberler yapılıyor olsa da LHC bilim dünyasının en önemli icadıdır diyebiliriz. Neden mi? Çünkü evrenin doğasını oluşturan yapı taşlarını inceleyebileceğimiz en elle tutulur cihaz da ondan.
Bilindiği üzre Cenevre’deki Cern kentinde 2008 yılında aktif hale getirilen LHC, bilim dünyasının elinde bulunan en büyük parçacık hızlandırıcı. Aktive olmasından bu yana birçok büyük başarıya imza attı ve evreni, doğa yasalarını, fizik kanunlarını ama daha önemlisi atom altı dünyasını daha iyi anlamamızı sağladı ve sağlamaya da devam ediyor.
2008’den beri hizmet veren LHC, 2018 yılında bazı yükseltmeler ve güncelleştirmeler sebebiyle bir süreliğine dinlenmeye alınmış ve bu süreç içerisinde yükseltme işlemleri gerçekleştirilmişti. 22 Nisan 2022 tarihindeyse Büyük Hadron Çarpıştırıcısı 27 km’lik dev halkasıyla yeniden devreye alındı.
Bilindiği üzere LHC 13 TEv yani 13 trilyon elektron voltluk bir enerji ile çalışarak çarpıştırıcı içerisindeki parçaçcıkları ışık hızına oldukça yakın seviyelere çıkararak kuantum dünyasının kapılarını aralamaktaydı. Çarpıştırıcılarda yüksek enerji düzeylerinde çalışabilmek oldukça önemlidir. Farzı misal, bir parçacığı ışık hızının %99’una kadar hızlandırmak ile %99,99’una kadar hızlandırabilmek arasındaki fark bilim camiası tarafından mucizevi bir fark kabul edilebilir. Çünkü bir parçaçcık her ne kadar imkansız olsa dahi ışık hızına ne kadar yaklaşabilirse hem büyük patlama anına hem de o parçaçcıkların meydana gelişleri ve çalışma mekanizmaları gibi birçok sürece ait daha sağlıklı ve tutarlı veri elde edinilmiş olunacaktır.
Şimdilerde kış uykusundan yavaş yavaş uyanmaya başlayan LHC 22 Nisan tarihinde tam kapasitesinden çok daha düşük seviyelerde çalıştırılarak deneme turları için hazırlanmakta, ancak tam kapasiteye çıktığı zaman yeni yükseltmeler sonrası 13 TEv’den 13,6 TEv enerji seviyesine yükselerek bilinmeye birçok sırrn ortaya çıkarılmasına aracılık edecek. Bu yaz bu verilerin elde edilmesi bekleniyor, yani çok uzak bir gelecekten bahsetmiyoruz. Bu sebeple artık LHC işinin başına geri döndü diyebiliriz.
Peki Ne Arıyoruz?
Bilindiği gibi Higgs bozonu denen ve temel parçacıkların meydana gelmesini sağlayan çok özel bir parçacık 2012 yılında Cern’deki LHC laboratıvarında bulunabilmişti. Yeni verilerle birlikte Higgs bozonunun daha iyi anlaşılabilmesi, Standart modelde yer alan parçacıklar ile ilgili daha detaylı bilgiler alınması amaçlanmakta. Elde edilen bu verilerin doğru yorumlanıp harmanlamasıyla birlikteyse etkileri evrende sürekli gözlemlenen ama bir türlü tespit edilemeyen karanlık maddeyi bulmayı umuyoruz ve bu sırada da mümkünse elde edilen yeni verilerle kuantum kütle çekimi fikrine bir adım daha yaklaşabilmek istiyoruz.
