Dünya Daha Hızlı Dönseydi: Saatte bir mil hız artışı bile işleri oldukça tuhaflaştırırdı.
Bu hayatta endişelenecek yeterince şey var. Nükleer savaş, iklim değişikliği ve dişlerinizi doğru fırçalayıp fırçalamadığınız gibi. Dünyanın çok hızlı dönmesi listenizde üst sıralarda yer almamalı, çünkü yakın zamanda gerçekleşmesi pek olası değil ve gerçekleşirse de muhtemelen endişelenemeyecek kadar ölmüş olacaksınız. Yine de, her şeyin nasıl olacağını görmek için bazı uzmanlarla konuştuk.
Temel bilgilerle başlayalım: Dünya şu anda ne kadar hızlı dönüyor? Bu nerede olduğunuza bağlı, çünkü gezegen en hızlı bel çevresinde hareket eder. Dünya kendi ekseni etrafında dönerken, çevresi ekvatorda en geniş halini alır. Dolayısıyla ekvator üzerindeki bir nokta, başlangıç konumuna dönmek için 24 saat içinde, örneğin Dünya’nın daha dar bir kesitinde yer alan Chicago’dan çok daha fazla yol kat etmek zorundadır. Ekstra mesafeyi telafi etmek için ekvator saatte 1,037 mil hızla dönerken, Chicago saatte 750 mil gibi daha yavaş bir hızda döner. (Bu hesap makinesi size enleminize göre tam hızı söyleyecektir).
Dünya ara sıra hızını değiştirir, ancak bu sadece kademeli olarak gerçekleşir. Örneğin bu yaz, tipik dönüş süresinden 1,59 milisaniye sıyrılarak 29 Haziran’ı kayıtlardaki en kısa gün haline getirdi. Bir hipoteze göre basınçtaki değişimler gezegenin dönüş eksenini gerçekten kaydırıyor, ancak bu normal insanların farkı hissedebileceği ölçüde değil.
Küçük sarsıntılar bir yana, eğer Dünya aniden çok daha hızlı dönmeye başlasaydı, bazı ciddi değişiklikler meydana gelirdi. Diyelim ki dönüşünü saatte bir mil hızlandırması, suyun kutuplardan göç etmesine ve ekvator çevresindeki seviyelerin birkaç santim yükselmesine neden olacaktır. Coğrafi bilgi sistemi (GIS) yazılımı üreten ESRI şirketinde analist olan Witold Fraczek, “Bunu fark etmek birkaç yıl alabilir” diyor.
Çok daha fazla fark edilebilecek olan şey ise bazı uydularımızın rotadan çıkması olacaktır. Jeosenkron yörüngeye yerleştirilen uydular gezegenimizin etrafında Dünya’nın dönüşüne uygun bir hızda uçarlar, böylece her zaman aynı noktada kalabilirler. Eğer gezegen saatte 1 mil hızlanırsa, uydular artık uygun konumlarında olmayacak, yani uydu iletişimi, televizyon yayını ve askeri ve istihbarat operasyonları en azından geçici olarak kesintiye uğrayabilecektir. Bazı uydular yakıt taşır ve konumlarını ve hızlarını buna göre ayarlayabilirler, ancak diğerlerinin değiştirilmesi gerekebilir ve bu da pahalıdır. “Fraczek, “Bunlar bazı insanların hayatını ve konforunu bozabilir, ama kimse için felaket olmamalı” diyor.
Ancak daha hızlı döndükçe işler daha felaket bir hal alacaktır.
Ağırlık kaybedersiniz ama kütle kaybetmezsiniz.
Dünya’nın dönüşünden kaynaklanan merkezkaç kuvveti, hızlı bir atlıkarıncanın kenarındaki bir çocuk gibi sizi sürekli olarak gezegenin dışına atmaya çalışır. Şimdilik, yerçekimi daha güçlüdür ve sizi yerde tutar. Ancak NASA astronomu Sten Odenwald, Dünya’nın daha hızlı dönmesi halinde merkezkaç kuvvetinin daha da güçleneceğini söylüyor.
Şu anda, Kuzey Kutup Dairesi’nde yaklaşık 150 kilo ağırlığındaysanız, ekvatorda 149 kilo olabilirsiniz. Bunun nedeni, ekvatorun yerçekimine karşı daha hızlı dönmesiyle ortaya çıkan ekstra merkezkaç kuvvetidir. Bunu ileri sararsanız kilonuz daha da düşecektir.
Odenwald, ekvatorun 17,641 mph hıza ulaşması halinde, merkezkaç kuvvetinin ağırlıksız kalmanıza yetecek kadar büyük olacağını hesaplıyor. (Tabii hala hayattaysanız. Bu konuya daha sonra değineceğiz.)
Herkes sürekli jet-lag olurdu.
Dünya ne kadar hızlı dönerse, günlerimiz o kadar kısalır. Saatte 1 mil hız artışı ile gün sadece bir buçuk dakika kısalır ve 24 saatlik oldukça sıkı bir programa bağlı olan iç vücut saatlerimiz muhtemelen bunu fark etmez.
Ancak normalden saatte 100 mil daha hızlı dönüyor olsaydık, bir gün yaklaşık 22 saat uzunluğunda olurdu. Bu da vücudumuz için yaz saati uygulamasına geçmek gibi bir şey olurdu. Saatleri bir saat geri almak yerine, vücudunuzun ayarlama şansı olmadan her gün iki saat geri alırdınız. Ve değişen gün uzunluğu muhtemelen bitkileri ve hayvanları da mahvedecektir.
Ancak tüm bunlar yalnızca Dünya aniden hızlanırsa söz konusu. Odenwald, “Milyonlarca yıl boyunca kademeli olarak hızlanırsa, bununla başa çıkmak için adapte oluruz” diyor.
Kasırgalar daha da güçlenirdi.
Dünya’nın dönüşü yavaşça hızlanırsa, atmosferi de beraberinde taşıyacaktır ve günlük rüzgarlarda ve hava modellerinde büyük bir fark görmemiz gerekmeyecektir. Odenwald, “Sıcaklık farkı hala rüzgarların ana itici gücü olmaya devam edecek” diyor. Ancak, aşırı hava koşulları daha yıkıcı hale gelebilir. “Kasırgalar daha hızlı dönecek,” diyor Odenwald, “ve içlerinde daha fazla enerji olacak.”
Bunun nedeni daha önce bahsettiğimiz o tuhaf olguya dayanıyor: Dünya ekvator etrafında daha hızlı dönüyor.
Eğer Dünya hiç dönmeseydi, kuzey kutbundan gelen rüzgarlar düz bir çizgi halinde ekvatora doğru esecekti, ya da tam tersi. Ancak döndüğümüz için rüzgarların yönü doğuya doğru sapıyor. Rüzgarların bu eğriliğine Coriolis etkisi denir ve bir kasırgaya dönüşünü veren de budur. Ve eğer Dünya daha hızlı dönerse, rüzgarlar daha da doğuya doğru sapacaktır. Odenwald, “Bu da dönüşü daha şiddetli hale getirir” diyor.
Su dünyayı kaplar.
Ekvatorda ekstra hız, okyanuslardaki suyun orada toplanmaya başlayacağı anlamına gelir. Saatte 1 mil hızla, ekvator çevresindeki su sadece birkaç gün içinde birkaç santim daha derinleşecektir.
Saatte 100 mil hızda ise ekvator boğulmaya başlayacaktır. Fraczek, “Bence Amazon Havzası, Kuzey Avustralya ve ekvator bölgesindeki adalardan bahsetmiyorum bile, hepsi sular altında kalır” diyor. “Suyun ne kadar derinlikte olduğundan emin değilim ama tahminimce 30 ila 65 fit arasında.”
Ekvatorda hızı iki katına çıkarsak, yani Dünya 1.000 mil daha hızlı dönerse, “bu açıkça bir felaket olur” diyor Fraczek. Merkezkaç kuvveti yüzlerce metre suyu Dünya’nın beline doğru çekecektir. “Kilimanjaro ya da And Dağları’nın en yüksek zirveleri gibi en yüksek dağlar dışında, ekvator bölgesindeki her şeyin suyla kaplanacağını düşünüyorum.” Bu fazladan su, merkezkaç kuvvetinin daha düşük olduğu kutup bölgelerinden çekilecek, böylece Arktik Okyanusu çok daha sığ olacaktır.
Saatte 100 mil hızla, ekvator boğulmaya başlayacaktır.
Bu arada, saatte 1.000 mil daha hızlı dönmenin getirdiği ilave merkezkaç kuvveti, ekvatordaki suyun yerçekimiyle daha kolay mücadele edeceği anlamına gelir. Fraczek, bu bölgelerde havanın nemle dolacağını öngörüyor. Yoğun bir sis ve ağır bulutlarla örtülü bu bölgelerde sürekli yağmur görülebilir -sanki daha fazla suya ihtiyaçları varmış gibi.
Son olarak, saatte yaklaşık 17.000 mil hızla, ekvatordaki merkezkaç kuvveti yerçekimi kuvvetiyle eşleşecektir. Fraczek bundan sonra “tersine yağmur yağabileceğini” düşünüyor. “Su damlacıkları atmosferde yukarı doğru hareket etmeye başlayabilir.” Bu noktada, Dünya şu anda olduğundan 17 kat daha hızlı dönüyor olacak ve muhtemelen ekvator bölgesinde bu fenomene hayret edecek çok fazla insan kalmayacak.
Fraczek, “Dünya’nın suyunun büyük bir kısmı atmosfere ve ötesine aktarıldıktan sonra o birkaç zavallı insan hala hayatta olsaydı, ekvator bölgesinden mümkün olan en kısa sürede kaçmak isteyecekleri açıktır” diyor ve ekliyor: “Yani çoktan Kutup bölgelerinde ya da en azından orta enlemlerde olmaları gerekirdi.”
Sismik aktivite gezegeni sarsacaktır.
Saatte yaklaşık 24.000 mil gibi çok yüksek hızlarda ve binlerce yıl boyunca, sonunda Dünya’nın kabuğu da kayacak, kutuplarda düzleşecek ve ekvator çevresinde şişkinleşecektir.
Fraczek, “Muazzam depremler olurdu” diyor. “Tektonik plakalar hızla hareket eder ve bu da yerküredeki yaşam için felaket olur.”
Dünya gelecekte ne kadar hızlı dönecek?
İster inanın ister inanmayın, Dünya’nın hızı sürekli dalgalanıyor, diyor Odenwald. Depremler, tsunamiler, büyük hava kütleleri ve eriyen buz tabakalarının hepsi dönüş hızını milisaniye düzeyinde değiştirebilir. Eğer bir deprem yerin bir kısmını yutarak gezegenin çevresini birazcık küçültürse, Dünya’nın dönüşünü ne kadar hızlı tamamladığını etkili bir şekilde hızlandırır. Büyük bir hava kütlesi ise tam tersi bir etki yaratarak, kollarını içeri çekmek yerine dışarıda bırakan bir buz patencisi gibi dönüşümüzü bir nebze yavaşlatabilir.
Dünya’nın dönüş hızı da zaman içinde değişir. Yaklaşık 4,4 milyar yıl önce, devasa bir şeyin Dünya’ya çarpması sonucu Ay oluştu. Odenwald, o zamanlar gezegenimizin muhtemelen basık bir futbol topu şeklinde olduğunu ve o kadar hızlı döndüğünü hesaplıyor ki, her gün sadece dört saat sürüyor olabilir.
Odenwald, “Bu olay Dünya’nın şeklini dramatik bir şekilde bozdu ve Dünya’yı neredeyse tamamen parçaladı” diyor. “Bu bir daha olacak mı? Olmamasını umsak iyi olur!”
Ay’ın oluşumundan bu yana, Dünya’nın dönüşü, çoğunlukla Ay’ın gezegenimiz üzerindeki yerçekimi nedeniyle, her 10 milyon yılda bir yaklaşık 3,8 mil/saat yavaşlıyor. Dolayısıyla Dünya’nın dönüşünün gelecekte hızlanmak yerine yavaşlamaya devam etmesi çok daha muhtemeldir.
Odenwald, “Dünya’nın bu kadar dramatik bir şekilde dönmesinin akla yatkın bir yolu yok” diyor. “Daha hızlı dönmesi için doğru cismin çarpması gerekir ki bu da yerkabuğunu sıvılaştırır ve zaten ölmüş oluruz.”
Kaynak: https://www.popsci.com/earth-spin-faster/
Bu yazı Astrafizik.com tarafından Türkçeye aktarılmış olup yazının aslı popsci.com sitesine aittir, orijinaline mümkün olduğunca sadık kalmak koşuluyla dilimize çevirilmis olsa da editoryal tarafından katkılarda bulunulmuştur. Bu sebeple Astrafizik.com içerik izinlerine tabidir. Astrafizik.com referans gösterilmek koşuluyla 3. tarafların kullanımına izin verilmiştir.
